Ko je graditeljka jedine carske džamije u Sandžaku?
Simbol Sjenice je džamija Sultan Valide, jedina carska džamija u Sandžaku. Svi znaju da je izgradila sultanova majka – sultanija Valide. Ali kojeg sultana majka i ko je ta darežljiva sultanija? O tome se puno manje zna.
Piše : Esad Rahić
Ovom prilikom neću puno govoriti o prelijepoj sjeničkoj džamiji, jer o njoj je već puno toga napisano i sandžaklije o njoj mnogo toga već znaju. Govoriću o njenoj graditeljki, o njenom vakifu Sultaniji valide – sultanovoj majci, ali i ženi koja je bila prije toga sultanova supruga – sultanija i osobi prema kojoj je gajio veliku ljubav i poštovanje i posljednji veliki osmanski sultan Abdul Hamid II (1876-1909).
Tri znamenita osmanska sultana su blisko vezana za ovu izuzetnu ženu. Njeno ime je Pertevnijal, mada je kod nas više poznata pod imenom Pertevnihal. U literaturi je nalazimo pod imenima: sultanija Pertevnijal, haseki Pertevnijal sultanija i valide Pertevnijal sultanija. Tri sultana su je veoma voljela i ona je imala značajan utjecaj na njih: njen suprug sultan Mahmud II (1809-1839), njen sin jedinac i budući sultan Abdulaziz (od 25. juna 1861 do 30. maja 1876) i najveći sultan u posljednja dva i po stoljeća osmanske povjesti, sultan Abdul Hamid II.
{module Oglas 1 – 2020}
Sltan Abdulaziz I (1861-1876)
Ovo je rijetkost da jedna žena ima toliki utjecaj čak na tri sultana. Najčuvenija sultanija Hurem je imala takav snažan utjecaj za života samo na svog supruga sultana Sulejmana Veličanstvenog (1520-1566) i nije ga nadživjela. Nije dočekala vladavinu svog sina Selima II (1566-1574), a kamoli svog unuka Murata III (1574- 1595).
Ko je Pertevnijal sultanija i sultanija valide. Niko nije, pa ni ona, slutio da će njen životni put doseći takve brilijantne visine. Rođena je 1812. godine. Oko njenog porijekla historičari nemaju jedinstven stav. Najzastupljenija je tvrdnja da je čerkeskog porijekla, od kavkavskog čuvenog plemena Šepsuga, koje je treće po značaju od 12 velikih čerkeskih plemena. Međutim, ima i tvrdnji da je kurdskog porijekla ili rumunskog iz pokrajine Vlaške. Prema nekim podacima ime joj je bilo Besime, ali je na dvoru dobila laskavo ime Pertevnijal – svjetlost ili sjaj sreće.
Djevojčicu Besime kupila je Esma sultan, sestra sultana Mahmuda II. Besime je porasla u veoma lijepu djevojku. Zbog toga je Esma sultan odlučila da je pokloni u harem svome bratu sultanu Mahmudu II, koji je tada imao 40 godina i imao veliki harem.
Osamnaestogodišnja sultanova konkubina je 08. februara 1830. godine rodila sultanu sina koji je dobio ime Abdulaziz, i na taj način stekla status pete sultanove supruge – sultanije i kao majka sultanovog muškog djeteta i potencijalnog sultana dobila titulu “Ikindži Ikbal”. Ali u haremu je bilo tada toliko žena da u haremskoj hijerarhiji nije mogla napredovati dalje od petog mjesta.
{module Oglas 0 – 2020}
Kada je njen sin imao 10 godina, a ona u najljepšoj mladosti sa 27 godina preselio je njen suprug sultan Mahmud II, kojeg je naslijedio sedamnaestogodišnji sin Abdulmedžid I (1839-1861). Sultanija Pertevnijal će naredne godine provesti u palati prinčeva u Bešiktašu.
Sultan Abdulmedžid I se prema njoj odnosio s poštovanjem. Prema mlađem bratu Abdulazizu sa oprezom i predostrožnošću, jer se bojao da mlađi brat ne gaji vladarske ambicije i da jednog dana ne pokuša da ga svrgne sa prijestola.
Iznenada, relativno još uvijek mladi sultan je 25. Juna 1861. godine umro od upale pluća.
Novi osmanski sultan je postao Abdulaziz, a njegova majka Pertevnijal je postala sultanija velide sa zvaničnim titulama “Mehd-i Ulyâ-yı Saltanat" i "İsmetlû Valide Sultan-ı Âlişan Hazretleri”. Period vladavine njenog sina jedinca je bio nablistavije razdoblje njenog života i vrijeme njene najveće moći i utjecaja na dvoru I u državi. Abdulaziz I je bio 32 osmanski sultan i 111 halifa muslimanskog umeta.
Ona je uz svog sina bila najistaknutija ličnost u Dolmebahče saraju i suverena gospodarica sultanovog harema kojim je upravljala. Laskali su joj nazivajući je “majka naroda”. Svi su znali da najkraći i najlakši put do sultanove milosti vodi preko nje. Koristeći svoj autoritet miješala se u politički život i državne poslove.
Često je njen utjecaj na imenovanje najvažnijih državnih velikodostojnika bio od presudnog značaja. Pertevnijal je doprinijela nestabilnosti vladavine svoga sina miješajući se u državne poslove. Govorili su da je ekstravagantna osoba.
Njena sestra Hošiar Kadin bila je supruga egipatskog paše Ibrahima i majka Ismail- paše, hediva Egipta i Sudana od 1863 d0 1879. godine. Intervencije Pertevnijal
ponekada su imale i međunarodni karakter. Tako je Ismail-paša, guverner Egipta, nakon davanja dragocjenih poklona sultaniji velide Pertevnijal i sultanu Abdulazizu I obezbjedio za svoju potomke povlasticu naslijedne vlasti nakon njegove smrti.
Ona je primala u zvanične posjete mnoge visoke predstavnike velikih sila, koji su je rado posjećivali, jer su znali da ona ima ogroman utjecaj na sultana.
Sultan Abdulaziz je volio putovanja i 1867. godine je bio u službenoj posjetiFrancuskoj, Velikoj Britaniji i Pruskoj kraljevini. On je ujedno prvi osmanski sultan koji je putovao u zvanične posjete u stranim zemljama.
Francuski car poslao je svoju suprugu caricu Eugeniju u uzvratnu posjetu Osmanskom carstvu je 1868. godine. Sultan ju je odveo kod njegove majke u palatu Dolmabahče, ali je sultaniju valide iznerviralo prisustvo strane žene u haremu, da je u jednom trenutku u afektu čak i ošamarila francusku caricu, izazivajući međunarodni incident. Međutim, posjeta francuske carice, ostavila je trajan efekat, učinivši zapadnu modu popularnom među haremskim ženama.
{module Oglas 2 – 2020}
Voljela je raskoš i rasipnički život, kao i njen sin što je državnu blagajnu dovodilo u nepovoljnu situaciju. Njih dvoje trošili su i rasipali državne pare za privatne potrebe. Gradili su raskošne palate, finansirali skupa okupljanja i slavlja, razmetali se sa skupocjenim poklonima. Brojni harem sa ogromnim rashodima, 400 muzičara, 200 čuvara vrata, 300 namjesnika u kuhinji i 400 stalskih momaka trebalo je plaćati i izdržavati. Sultanija valide je kupovala dnevno po 50 odjeća koje je poklanjala, Sultan je kupovao oklopne brodove, a nije imao posadu za njih, lokomotive, iako nije imao šine i pruge za to.
Abdulaziz je lovio kokoši u prostorijama svoje palate, uživao kako vojnici glume borbu. Imao je panični strah da ne bude otrovan i plašio se vatre. Godišnje je trebalo dva miliona funti samo za izdatke sultana. Država se sve više zadužuje. Pokušaji da se dođe do svježeg novca povećavanjem starih i uvođenjem novih poreza, još više su pogoršavali stanje u državi. Bankrot države je proglašen 1875. godine. U Bosni i Hercegovini i Bugarskoj je došlo do ustanka. Nastupa jaka inflacija što u narodu izaziva veliko nezadovoljstvo.
Politički i vojni krugovi su sklopili zavjeru protiv sultana. Ministri i vojska su izvršili državni udar i zbacili ga sa vlasti 30. maja 1876. godine. Jednostavno govoreći on je bio sultan laganog, ali sigurnog propadanja. Pučisti na čelo države dovode Murata Petog, sina sultana Abdulmedžida I.
Zbačeni sultan je prebačen u Topkapi saraj gdje je proveo 38 dana, a potom u saraj Ferije. Otvoreni su zatvoreni apartmani Pertevnijal u Dolmabahče palate i zaplijenjeno je osam komoda sa zlatom i četiri sanduka zlatnika i nakita. Osam nosača je bilo potrebno da bi se podigao po jedan sanduk sa zlatom.
Zbačeni sultan je prebačen u Topkapi saraj gdje je proveo 38 dana, a potom u saraj Ferije. Zbačeni sultan je zatražio makaze i ogledalo jer su mu oni navodno trebali za dotjerivanje brade. Prema nekim vijestima dobio ih je od majke Pertevnijal. Prema zvaničnoj verziji navodno sultan je presjekao vene i izvršio samoubistvo. Prema nezvaničnim tumačenjuma, on je bio ubijen od zavjerenika. To se desilo 4. Juna 1876. godine.
Sahranjen je u turbetu svoga oca sultana Mahmuda II na području Fatiha. Ženio se pet puta I imao je dvanaestoro djece.
Iste godine došlo je do smjene na sultanskom prijestolju. Zbog psihičkih problemasa prijestola je svrgnut Murat V, a za novog sultana je ustoličen sin sultana Abdulmedžida I – Abdul Hamid II.
Novi sultan je još od djetinjstva veoma volio Pertevnijal, čak više nego rođenu majku, koja mu je umrla kad je imao 10 godina. Uskoro po dolasku na prijesto Abdul Hamid II je naredio da se prekine kućni pritvor sultanije valide, da se premjesti u dvorcu Ortakoj i da joj se pruži sva pažnja i poštovanje.
Nakon smrti sina jedinca Pertvenijal je živjela još sedam godina. Povukla se iz javnog života. Veijeme je provodila podižući I vaspitavajući siromašne djevojčice. Među njima je bila i Müşfika Hanım, koja će postati jedna od supruga sultana Abdulhamida II.
Sultanija i sultanija valide Pertevnijal je umrla 5. Februara 1883. godine u palači Ortakoj. Sahranjena je u turbetu koje pripada džamiji Valide Sultan, koju je ona izgradila u istambulskom kvarti Aksaraj.
Pertevnijal Valide Sultan džamija Istambul
Pertevnijal valide sultan je poznata i kao veliki vakif. Izgradila je školu u Aksaraju (Pertevniyal High School), biblioteku i muvekithanu (mjesto gdje se određivalo vrijeme molitve), medresu, Pertevnijalnu česmu Kadın Meydan u Karagümrüku, osnovnu školu Aksaray Mahmudiye u Yusufpaşi (na ime muža Mahmuta II), Pertevniyal Kadınefendi česmu preko pristaništa Defterdar u Eyüpu i najveće graditeljsko djelo džamiju Pertevniyal Valide Sultan u Aksaraju.
Esad Rahić
