Brakovi „pucaju“ zbog interneta, novca i novih društvenih vrijednosti: Novi Pazar bilježi rast razvoda, Tutin i dalje čuva „stari“ model porodice
U vremenu u kojem se brakovi sve češće raspadaju, sociolozi kao dva najveća „nevidljiva razarača“ porodičnih odnosa izdvajaju internet i nedostatak novca. Digitalna kultura koja stvara iluziju savršenih života i beskrajnih mogućnosti, uz ekonomsku nesigurnost koja pogađa mlade parove, postala je kombinacija koja razara bračne zajednice brže nego ikada prije.
Ova pojava posebno je izražena u Sandžaku, gdje se jasno vidi kontrast između urbanog Novog Pazara, u kojem broj razvoda raste iz godine u godinu, i Tutina, koji i dalje čuva tradicionalniji model porodičnih odnosa.
Dok se balkanska društva ubrzano mijenjaju pod uticajem tehnologije, ekonomskih pritisaka i novih rodnih uloga, Sandžak je postao prostor u kojem se mogu posmatrati dva suprotna procesa: brakovi u Novom Pazaru sve manje traju, dok se u susjednom Tutinu brak i dalje održava, često uprkos izazovima savremenog života. Taj kontrast otkriva dublje društvene trendove koji pogađaju ne samo Sandžak, nego i cijeli region — od Srbije do Crne Gore i Bosne i Hercegovine.
Prema zvaničnim podacima lokalnih službi, Novi Pazar je tokom posljednje pune godine zabilježio 989 sklopljenih brakova, ali i 134 razvoda. Godinu ranije sklopljeno je 635 bračnih zajednica, a 42 su okončane razvodom, što pokazuje da se raskidi često povećavaju u godinama kada raste i broj vjenčanja. Još 2018. godine grad je imao 692 vjenčanja i 121 razvod, što jasno ukazuje da Novi Pazar prati regionalni trend: bračne zajednice traju kraće, a odluka o razvodu sve je manje stigmatizovana.
Tutin, s druge strane, pokazuje sasvim drugačiju sliku. U istoj godini sklopljeno je 416 brakova, a razriješeno tek 17, dok se nekoliko godina ranije od 329 vjenčanja razvelo samo sedam parova. Tutin ostaje jedna od rijetkih opština u regionu gdje razvod i dalje predstavlja društvenu izuzetnost, a ne uobičajeni epilog.
Sociolozi ističu da se ovaj jaz ne može objasniti samo “mentalitetom”. Duboke društvene promjene već godinama potkopavaju stabilnost brakova u urbanim područjima. Profesor Rade Šarović objašnjava da je savremeni život potpuno promijenio smisao braka: „Brak više nije ekonomski savez i osnova porodične sigurnosti. To je danas emocionalni projekat i prostor lične sreće. Kada taj projekat prestane da ispunjava očekivanja, sve se brže raspada.“
Glavni okidač za razvod postala je ekonomska nestabilnost. Parovi, posebno mladi, žive u uslovima stalnih finansijskih pritisaka — nesigurna radna mjesta, krediti, visoke kirije, skupi troškovi života. „Umjesto da brak pruža ekonomsko utočište, on je postao dodatni rizik“, navodi profesor, ističući da se u urbanim sredinama, kao što je Novi Pazar, taj pritisak najviše osjeća.
Drugi ključni faktor je digitalizacija. Internet, društvene mreže, aplikacije za upoznavanje i savremena internet kultura stvorili su iluziju beskrajnih izbora. Supružnici danas provode sate na mrežama, posmatrajući idealizovane verzije tuđih života, što stvara nezadovoljstvo vlastitim brakom. „Digitalni svijet stalno šalje poruku da negdje postoji ‘bolji partner’, ljepši život ili lakša veza“, objašnjava Šarović. Za mnoge parove upravo ta iluzija „nečega boljeg“ postaje okidač za kraj braka.
Dodatnu težinu stvara promjena rodnih uloga. Patrijarhalni model koji je godinama dominirao u Sandžaku gotovo se potpuno urušio, dok novi sistem vrijednosti još nije izgrađen. Žene više nisu spremne da trpe podređenu poziciju, a muškarci se teže prilagođavaju novoj ravnoteži moći, što sve češće vodi u sukobe, nesporazume i prekid zajednice. U Novom Pazaru, gdje su žene obrazovanije, zaposlenije i izloženije drugačijim načinima života, te promjene vidljive su ranije i izraženije nego u Tutinu.
Sve to uklapa se u regionalni trend. Srbija bilježi oko 30.000 sklopljenih brakova godišnje i više od 10.000 razvoda — svaki treći brak se raspada. BiH ima oko 18 posto razvoda, ali sa godišnjim rastom. Crna Gora je već premašila prag od 30 posto, dok je Podgorica u pojedinim godinama imala skoro polovinu brakova okončanih razvodom. Novi Pazar se statistički približava tim evropskim brojkama, dok Tutin i dalje ostaje posljednja tačka tradicionalnog shvatanja porodičnih odnosa.
Iza svake brojke kriju se sudbine — djeca koja uče da žive između dva doma, supružnici koji traže novi početak, porodice koje se raspadaju i zajednice koje se mijenjaju. Brak u Sandžaku više nije onaj kakav je bio prije dvadeset godina. Promjene se ubrzavaju iz dana u dan, a društvo još uvijek nema odgovore na pitanje: može li porodica preživjeti moderno doba interneta i ekonomske nesigurnosti?
