U Novopazarskoj Banji su bila dva hamama

Ko je potpuno uništio ostatke Starog hamama i kako se to dozvolilo?

Piše : Esad Rahić

{module Oglas 1 – 2020}

U prvom osmanskom popisu 1455. godine vidimo da Novopazarska Banja ima 12 domaćinstava. Ovo selo je dodijeljno Sunduku, gulamu (slugi) Isha-bega Ishakovića, kao timar za službu koji je Sunduk vršio u tvrđavi Jeleču.

U doba osmanske vladavine ovo naselje se zvalo Ilidža, što u prijevodu sa turskog jezika opet znači Banja.

Francuski putopisac Lefevr 1611. godine pominje da je primjetio postojanje „prirodnih toplih izvora kod Novog Pazara“.

Također i osmanski geograf Hadži Kalfa 1656. godine spominje da novopazarski kraj posjeduje „izvrsne vruće banje“. Evlija Čelebija pominje 1661. godine da je hamam u današnjoj Novopazarskoj banji podigao Hafiz Ahmed-paša, kome ću posvjetiti poseban tekst.

Uočivši da u Novopazarskoj banji imaju faktički dva, a ne jedan hamam, autor dijela monografije „Novi Pazar i okolina“ koji govori o mineralnim izvorima u novopazarskom kraju Dr. Mihailo Kostić, je dao hipotezu da je oba hamama izgradio Hafiz Ahmed-paša kao i karavansaaraj koji je bio izgrađen u blizini Starog ruiniranog hamama za smještaj posjetilaca, a koji više ne postoji.

{module Oglas 0 – 2020}

Ja lično ne vjerujem da je isti čovjek vakif oba hamama. Slučajno, kopajući bunar nedaleko od polurazrušenog hamama, mještanin je naišao na temelje stare masivne građevine, što su očigledno bili temelji karavansaraja.

Oba hamama iz Novopazarske Banje su iz XVI vijeka.

Zanimljivo je da su Osmanlije zanemarivali hladne mineralne izvore i bili zainteresirani prije svega za tople mineralne izvore.

Hamami, pa i ovi banjskog tipa su im prije svega služili za održavanje higijene tijela.

Novopazarska Banja ili Ilidža je veoma stradala u ratnim događajima 1689. godine, kada je novopazarski kraj doživio pravu materijalnu i ljudsku katastrofu.

U XVIII vijeku hamam koji je i danas aktivan u Novopazarskoj banji je obnovljen. Nažalost, drugi hamam koji se nalazi na 200 metara udaljnosti nije obnavljan.

I hamam koji nije obnovljen je imao tri odjeljenja. Iznad srednjeg odjeljenja je bila kupola, a zadnje odjenjenje je bilo podjeljno u mnoge lučne niše.

Dužina ruiniranog hamama je iznosila 40 metara, a širina 12 metra. Prema predajama mještana muslimani su uzimali kameni materijal sa ove građevine, sa Stare ilidže, i od njegova kamena i opeka podigli školu kod Žitnog trga u Novom Pazaru i gradski hamam koji je stradao u osmansko doba a čiji su tragovi otkriveni pored zgrade današnjeng muzeja.

U porušenom hamamu su se još dugo bili zadržali bočni zidovi sa lucima. U ovom hamamu su bila dva bazena za kupanje, jedan za kupanje muškaraca, a drugi za kupanje žena što je govorilo da je bio u pitanju čift hamam, odnosno dvojni hamam, kao što je bio i Isha-begov hamam u Novom Pazaaru. Stari hamam je bio veći po razmjerama od onog koji i danas postoji.

Oba su bila zidana opekama i tesanim kamenom na nekoliko svodova i imali su kupole.

{module Oglas 2 – 2020}

Ja sam posjetio Stari hamam ili bolje reći njegove ostatke 1996. godine i slikao ono što je ostalo u njemu. Nažalost taj broj „Sandžačkih novina“ sa slikom koja je vjerovatno zadnja slika Starog hamama, nisam ovih dana uspio da pronađem u svojoj arhivi, mada znam da ga imam.

Zato objavljujem sliku Starog hamama iz 1936. godine.

Ono što me je tada ražalostilo je bila činjenica, da je hamam, kao simbol higijene, od tadašnjeg vlasnika srpske nacionalnosti korišćen kao svinjac.

Kada sam htio prije dvije godine da pokažem članovima moje porodice ostatke Starog hamama, koji se nalazi na suprotnoj obali potoka, u odnosu na očuvani hamam, čuo sam da je kuću i okućnicu kupio novi vlasnik Bošnjak, ali nisam mogao ni da uočim ni trag od Starog hamama.

Bojim se da je neko od zadnja dva vlasnika potpuno uništio ovaj historijski spomenik. U istoj avliji se sigurno nalaze ispod zemlje i temeljni ostaci karavansaraja.

Esad Rahić