Put novopazarskih Čerkeza: Od Kosova do Majkopa
Pripadnici čerkeske manjine naseljavali su područje Novog Pazara tokom 18. i 19. veka. Čini se da su se poslednji od njih iselili početkom 20. veka, ali za njima, osim ulice “Čerkez mahala” koja i danas postoji, nije ostalo puno pisanih tragova.
Čerkez mahale zadržale su se i u Nišu, Pirotu i Skoplju (današnja Severna Makedonija), ali takvih naziva na Kosovu nema, iako je tu bila velika koncetracija pripadnika te zajednice, pojasnio je istoričar dr Redžep Škrijelj.
On je rekao da su istoričari zabeležili da su Čerkezi u Novom Pazaru bili razmešteni na desnoj obali reke Raške, u delu grada koji se i danas u narodu naziva Čerkez mahala, a čije je stanovništvo u prvoj dekadi 20. veka desetkovala kolera.
“U periodu od 1908. do 1911. godine stradalo je mnogo porodica. Gaston Gravije (Gravier, 1886 – 1915) koji je bio lekar na Beogradskom univerzitetu, objavio je jednu studiju i pominje da je umrlo 1.100 Čerkeza. Taj podatak treba uzeti s rezervom, jer nisu stradali samo Čerkezi. U tom periodu, tokom tri godine, stradalo je mnogo ljudi uopšte — to se u istoriografiji zovu “kolerijske godine” — ali je ta velika epidemija doprinela da se broj Čerkeza u Novom Pazaru znatno smanji”, rekao je Škrijelj.
On je naglasio da smatra da su Čerkezi nestali iz Novog Pazara 1912. godine, jer su kao vojnici Otomaske imperije morali da se povuku iz grada.
“Danas u Novom Pazaru postoji tek nekoliko porodica čerkeskog porekla. Oni su se, naknadno, a zbog nestabilne situacije na Kosovu tokom 90-tih godina prošlog veka došli, doselili u Novi Pazar. Nakon Nato bomradovanja, desilo se da je, kao jedna od federativnih jedinica velike Ruske Federacije, Čerkeška Republika pozvala raseljene Čerkeze da se vrate i naselila ih u blizini glavnog grada Majkopa. Tamo su osnovali posebno selo, koje su nazvali Sretno selo, i tu su se trajno nastanili. Oko trideset porodica prešlo je da tamo živi”, rekao je Škrijelj.
Istorija, dodao je, beleži da Čerkezi na balkanskim prostorima potiču iz dvanaest plemena, od kojih je na Kosovu, Srbiji i Makedoniji najviše bilo onih iz plemena Šapsug i Abaza.
Najviše ih je bilo u Gornjem Stanovcu (Kosovo), gde su uspostavili i porodične veze sa domaćim ljudima. U Sjenici je postojala porodica Šapsug, od kojih je najpoznatiji bio trgovac Emin, koji je poginuo u svojem dućanu tokom savezničkog bombardovanja Sjenice 24. jula 1944. godine.
“Koliko znamo, Čerkezi u Novom Pazaru došli su sa Kosova, a kasnije su se povukli zajedno sa Osmanlijama. Ovde su boravili manje od jednog veka. Htio sam time samo da povežem i kažem — gde god su živeli Čerkezi, zemlja oko njih je oživljavala. Oni su obrađivali neplodna područja i davali im život, ali to je često kasnije izazivalo i probleme, jer su se u takvim mestima, kroz razne istorijske okolnosti, njihovi tragovi izgubili”, naveo je profesor Škrijelj.
On naglašava da su o Čerkezima pisali etnolog Tihomir Đorđević i geograf Atanasije Urošević, iako nikada nisu boravili u čerkeskim sredinama, zbog čega smatra da je najbolji opis i karakteristike Čerkeza dao istoriograf Niko Županić, koji je 1933. godine, u Ljubljanskom etnologu, objavio čak i rečnik čerkeskog jezika.
“Odavde pa sve do Tunisa postoje mahale koje nose imena po Čerkezima. U jednom od mojih radova na turskom jeziku pojasnio sam nastanak i postojanje muhadžirskih (izbegličkih), odnosno čerkeskih i bošnjačkih mahala”, rekao je dr Škrijelj.
Radio emisija i tekst nastali su po projektu Sto plus radija “Komšije kojih više nema“. Projekat je sufinansiran iz budžeta Ministarstva informisanja i telekomunikacija za 2025. godinu.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne odražavaju i stavove organa koji je dodelio sredstva.
Radio Sto plus
